Aspekty praktyczne wdrożenia w gminach i w podmiotach prywatnych prowadzących instytucje opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 dofinansowania obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, w klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna wynikające z ustawy o rodzinnym kapitale opiekuńczym.

Ustawa o rodzinnym kapitale opiekuńczym (RKO) – uchwalona przez Sejm 1 października 2021 roku została opracowana jako realizacja założeń „Polskiego Ładu” i ma stanowić kontynuację dotychczasowej polityki prowadzonej na rzecz rodziny. Jej przepisy przewidują dwa nowe rodzaje wsparcia dla rodziców wychowujących dzieci:

1. Rodzinny kapitał opiekuńczy (dalej także RKO).

Od 1 stycznia 2022 roku na drugie i każde kolejne dziecko w rodzinie w wieku od ukończenia 12. do 35. miesiąca życia zostaje wprowadzone dodatkowe świadczenie – rodzinny kapitał opiekuńczy (RKO), który będzie przysługiwał rodzinom z dziećmi w maksymalnej wysokości 12 tys. zł. Świadczenie będzie wypłacane w miesięcznych częściach – po 500 zł przez 2 lata lub 1000 zł miesięcznie przez rok, w zależności od wyboru rodzica. Wsparcie będzie niezależne od dochodów rodziny, a środki te nie będą opodatkowane.

Prawo do świadczenia będą mieć także ci rodzice, którzy już teraz mają dwoje lub więcej małych dzieci. Wówczas świadczenie będzie przysługiwało na drugie dziecko lub kolejne, proporcjonalnie za okres od dnia wejścia w życie ustawy do końca 35 miesiąca życia tego dziecka, na które kapitał przysługuje.

Przyjmowaniem wniosków o rodzinny kapitał opiekuńczy, ich rozpatrywaniem oraz wypłatą będzie zajmował się Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Wniosek o Rodzinny Kapitał Opiekuńczy i załączniki do wniosku będą składane wyłącznie w postaci elektronicznej, za pomocą tych samych systemów teleinformatycznych, co wnioski o świadczenie „Dobry start” i świadczenie wychowawcze w ramach programu „Rodzina 500+” – czyli przez portal Emp@tia, PUE ZUS oraz bankowość elektroniczną. Pieniądze zaś będą wypłacane wyłącznie na konto bankowe.

Przepisy ustawy o rodzinnym kapitale opiekuńczym określają maksymalny termin dla ZUS na rozpatrzenie wniosku o kapitał. Wynosi on 2 miesiące od dnia złożenia wniosku wraz z dokumentami. Z kolei wypłata przysługującego kapitału następuje nie wcześniej niż za miesiąc, od którego przysługuje prawo do kapitału.

Jeśli kapitał zostanie przyznany, to rodzic otrzyma informację o przyznaniu świadczenia, która będzie znajdować się w skrzynce odbiorczej na profilu na PUE ZUS. Również wtedy, gdy wniosek został złożony przez bankowość elektroniczną lub portal Emp@tia.

2. Dofinansowanie obniżenia opłaty za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna (zwane dalej „dofinansowaniem”).

Ustawa zakłada dofinansowanie do funkcjonowania miejsc opieki dla dzieci. Dofinansowanie będzie wynosić maksymalnie 400 zł miesięcznie na dziecko w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna – przekazywane bezpośrednio instytucji (nie więcej niż wysokość faktycznej opłaty ponoszonej przez rodziców za dany miesiąc). Tutaj też nie będzie obowiązywało kryterium dochodowe.

Dofinansowanie dotyczyć będzie dzieci, które nie będą objęte rodzinnym kapitałem opiekuńczym. Chodzi np. o pierwsze lub jedyne dzieci w rodzinie. Mogą z niego skorzystać też rodzice na drugie lub kolejne dziecko w rodzinie ale tylko za okresy uczęszczania do żłobka, klubu dziecięcego lub do dziennego opiekuna, za które nie przysługuje rodzinny kapitał opiekuńczy (np. uczęszczanie do żłobka przed 12 miesiącem życia dziecka). Dofinansowanie dotyczy opłat za uczęszczanie do placówki, nie obejmuje natomiast opłat za wyżywienie w placówce.

Ponieważ rozwiązanie będzie obowiązywać od 1 kwietnia 2022 roku, a dofinansowanie przysługiwać będzie z wyrównaniem od 1 stycznia 2022 roku, jeżeli dziecko w styczniu i kolejnych miesiącach uczęszczało do żłobka, klubu dziecięcego lub do dziennego opiekuna, wydaje się, iż już dziś należy podjąć działania w zakresie procedur pobierania opłat za świadczenie usług opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna.

Dotyczy to zarówno usług świadczonych przez placówki – tzw. publiczne, prowadzone przez samorządy gminne, jak i przez placówki – tzw. Niepubliczne prowadzone przez podmioty prywatne (przedsiębiorców).

W przypadku tych pierwszych, należy dokonać stosownych zmian w uchwałach rad gmin podjętych w związku z art. 58 ust. 1 i art. 59 ust. 2 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3, określających wysokość opłat za świadczenia udzielane odpowiednio przez żłobek, klub dziecięcy, czy dziennego opiekuna.

Przepisy tychże uchwał winne uwzględniać w/w dofinansowanie, a tym samym należy wprowadzić mechanizm obniżenia opłat ponoszonych przez rodzica, w przypadku, kiedy rodzic dofinansowanie takie uzyska.

Sporym utrudnieniem w unormowaniu w/w kwestii może też być rozliczenie za okres styczeń- kwiecień 2022 roku, za który będzie przysługiwać wyrównanie dofinansowania, a za który rodzice już poniosą opłaty związane z usługami opiekuńczymi.

Ponadto, gdy idzie o obszar rachunkowo-księgowy, to sytuacja jest o tyle skomplikowana, iż wnioskującym o dofinansowanie jest rodzic (opiekun prawny), natomiast samo dofinansowanie będzie przekazywane do placówki.

Ponieważ na gruncie prawa finansowego - gminne żłobki, czy kluby dziecięce posiadają status jednostki budżetowej, nie bez znaczenia będzie ustalenie samego procesu przyjęcia w samorządach środków pochodzących z w/w dofinansowania i określenie mechanizmu weryfikacji osób uprawnionych, ewidencjonowania oraz przekazywania do konkretnej placówki.

Wydaje się, iż w planowaniu działań rachunkowo-księgowych, należy również uwzględnić okres dofinansowania za który nastąpi wyrównanie – czyli jak potraktować opłaty poniesione przez rodziców za styczeń – kwiecień 2022 roku, w sytuacji, gdy rodzic po złożeniu stosowego wniosku do ZUS otrzyma dofinansowanie z wyrównaniem za ten okres?

Również podmioty niepubliczne, które jako przedsiębiorcy prowadzą żłobki, kluby dziecięce lub zatrudniają dziennego opiekuna, winne z wyprzedzeniem przygotować się do wdrożenia odpowiednich rozwiązań w zakresie absorbcji w/w dofinansowania obniżenia opłaty za świadczone usługi opiekuńcze. Mam tu na myśli wprowadzenie stosownych zmian w umowach cywilno-prawnych zawieranych z rodzicami dotyczących usług, poprzez zapisy uwzględniające obniżenie opłaty.

Nie bez znaczenia będą również wprowadzone do tychże umów stosowne zapisy, które uwzględnią okres dofinansowania, za który nastąpi wyrównanie – czyli jak potraktować poniesione przez rodziców za styczeń – kwiecień 2022 roku w sytuacji, gdy rodzic po złożeniu stosowego wniosku do ZUS otrzyma dofinansowanie z wyrównaniem za ten okres?

Czy opłaty dotychczas wniesione przez rodzica potraktujemy jako nadpłatę rozliczaną w miesiącach kolejnych, czy też będziemy dokonywać zwrotu kwoty wynikającej z różnicy pomiędzy czesnym opłaconym za dany miesiąc przez rodzica a kwotą dofinansowania?

Ponieważ dofinansowanie nie może być wyższe niż wysokość opłaty miesięcznej, jaką rodzice ponoszą za opiekę i wynosić ono będzie maksymalnie 400 złotych, to ostatnią kwestią, którą należy rozważyć jest wysokość opłat za sprawowanie opieki w żłobku, w klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna. Dotyczy to zarówno gmin, jak i podmiotów niepublicznych.

Wydaje się, iż będą takie samorządy, które postanowią o zmianie wysokości opłat z uwagi na to, że rodzice będą otrzymywać rodzinny kapitał opiekuńczy oraz dofinansowanie na obniżenie czesnego za żłobek. Będą również i takie, które zadeklarują, że u nich opłata pozostanie na dotychczasowym poziomie.

Podobnie rzecz wygląda w podmiotach prywatnych, przy czym należy zaznaczyć, iż tu zmiana wysokości opłat nie jest tak mocno sformalizowana, gdyż wystarczą odpowiednie zapisy w umowach.

W gminach podjęcie uchwały, która reguluje te kwestie, odbywa się z zachowaniem odpowiednich procedur i wymaga czasu. Nie należy zapominać, iż uchwała taka podlega publikacji w wojewódzkim dzienniku urzędowym, zatem przygotowania do wdrożenia wyżej opisanych zmian należy rozpocząć bez zbędnej zwłoki.

Tadeusz Konarski
ekspert w zakresie funkcjonowania instytucji opieki nad dziećmi do lat 3

W celu zapewnienia wsparcia we wdrożeniu w/w zadań, Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej im. Jerzego Regulskiego organizuje szkolenia adresowane zarówno dla samorządów, jak i podmiotów prywatnych, do uczestnictwa w których serdecznie zapraszamy.

Informacje nt. projektu realizowanego dla jednostek z woj. lubelskiego w ramach projektu podnoszenia kompetencji w zakresie tworzenia i prowadzenia opieki nad dziećmi do lat 3 w woj. lubelskim finansowany ze środków UE:
https://frdl.org.pl/projekty/program-podnoszenia-kompetencji-w-zakresie-tworzenia-i-prowadzenia-instytucji-opieki-nad-dziecmi-do-lat-3-w-wojewod