W ramach Blogu Edukacji Samorządu Terytorialnego chcemy zaznajomić Państwa tematyką spadków. Dziedziczenie czegoś najczęściej kojarzy nam się z przejmowaniem nieruchomości, majątku ruchomego, mówiąc ogólnie ze wzrostem stanu posiadania. 

Litera prawa stanowi, że w wyjątkowych sytuacjach to samorząd przejmuje na siebie rolę spadkobiercy, ze wszystkimi tego faktu plusami i minusami. Zdarza się bowiem, że razem z posiadanymi składnikami majątku spadkodawca pozostawia po sobie także długi. Wszystko to wchodzi w skład tak zwanej masy spadkowej.

Poniżej znajdą Państwo część odpowiedzi na pytania, które pojawiły się podczas szkolenia 17 czerwca: Wykonywanie praw i obowiązków spadkobiercy przez gminy, ze szczególnym uwzględnieniem odpowiedzialności za długi spadkowe i księgowania masy spadkowej oraz weryfikowania zawiadomień przesyłanych przez banki na podstawie art. 111c Prawa bankowe.

Odpowiedzi przygotowane zostały przez doświadczonego trenera FRDL, wieloletniego pracownika administracji samorządowej na kierowniczym stanowisku w urzędzie gminy, praktyka w prezentowanej dziedzinie.

 

Czy spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza i spłacając niektóre długi spadkowe, wiedział lub przy dołożeniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych, ponosi odpowiedzialność za te długi ponad wartość stanu czynnego spadku, jednakże tylko do takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby spłacał należycie wszystkie długi spadkowe?

Odpowiedź: Spadkobierca musi spłacać długi spadkowe z zachowaniem zasad pierwszeństwa i proporcjonalności. Jeżeli spadkobierca spłaci dług z naruszeniem którejkolwiek z ww. zasad, będzie musiał spłacić wszystkie długi spadkowe w takiej wysokości, jaka wynika z rozliczenia przy zastosowaniu obu wymienionych zasad. Jeżeli strona czynna spadku jest niższa niż strona bierna, spadkobierca nie musi spłacać tych długów w 100%, ale taką kwotę jaka wynika z proporcjonalnego wyliczenia.

 

Przykład:

Do masy spadkowej należą aktywa o wartości 100.000,00 zł

Po stronie biernej spisu inwentarza mamy 4 wierzytelności o łącznej wartości 200.000,00 zł

Wiemy, że jest jeszcze jeden wierzyciel, którego wierzytelność to 200.000,00 zł

 

 

Spłata wg spisu

Spłata rzeczywiście

Wierzyciel 1

50.000,00 zł

25.000,00 zł

12.500,00 zł

Wierzyciel 2

50.000,00 zł

25.000,00 zł

12.500,00 zł

Wierzyciel 3

50.000,00 zł

25.000,00 zł

12.500,00 zł

Wierzyciel 4

50.000,00 zł

25.000,00 zł

12.500,00 zł

 

 

 

 

Wierzyciel 5 nie ujęty w spisie inwentarza

200.000,00 zł

 

50.000,00 zł

Jeżeli spadkobierca wiedział lub przy dołożeniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o wierzytelności Wierzyciela 5, a pomimo to spłacił wierzycieli nr 1 do 4 kwotami po 25.000,00 zł, to ostatecznie Wierzycielowi 5 będzie musiał wypłacić 50.000,00 zł.

Inny wariant tego przykładu:

Jeżeli spadkobierca wiedział lub przy dołożeniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o wierzytelności Wierzyciela 5, a pomimo to spłacił wierzycieli nr 1 i 2 kwotami po 25.000,00 zł, to ostatecznie Wierzycielowi 3 i 4 będzie musiał wypłacić po 12.500,00 zł a Wierzycielowi 5 będzie musiał wypłacić 50.000,00 zł.

 

Jakie czynności Gmina powinna podjąć, aby wykazać się należytą starannością w ustaleniu długów spadkowych innych niż ujęte w spisie inwentarza? (aby mieć pewność, że ujęto wszystkie)

Odpowiedź: Pewności, że naprawdę ujęto w spisie inwentarza wszystkie długi możemy nigdy nie mieć. Są długi, których nie znajdziemy w żadnych ewidencjach. To co należy do nas, to zebrać wszystkie informacje, do jakich mamy dostęp– aby nikt nie mógł skutecznie zarzucić nam, że nie dołożyliśmy należytej staranności. Czynności jakie powinien podjąć pracownik gminy, to:

  1. wystąpienie do komornika z wnioskiem o sporządzenie spisu inwentarza
  2. rozpytanie rodziny zmarłego na temat pozostawionego majątku i długów
  3. sprawdzenie dostępnej ewidencji gruntów i budynków
  4. sprawdzenie informacji przesłanych przez banki
  5. sprawdzenie korespondencji spadkodawcy, w tym wszystkich przesyłek ze skrzynki pocztowej
  6. poinformowanie komornika sporządzającego spis inwentarza o wszystkich zgromadzonych przez nas informacjach na temat majątku spadkodawcy – zarówno aktywów jak i pasywów (długów)

Gdy dopełnimy wszystkiego powyższego, możemy być spokojni o konsekwencje.

 

Czy należy powiadomić wierzyciela ujętego w spisie inwentarza, którego wierzytelność nie została zabezpieczona hipoteką o toczącym się postepowaniu egzekucyjnym z nieruchomości i o możliwości przyłączenia się do egzekucji?

Odpowiedź: Nie jest to wymagane. Generalnie w każdym przypadku powinniśmy unikać egzekucji komorniczej, ponieważ skutkuje ona dla gmin dodatkowymi znacznymi kosztami. Lepiej jest porozumieć się z wierzycielem ugodowo.

 

Czy komornik prowadzący postępowanie egzekucyjne z nieruchomości obciążonej hipotekami na rzecz wierzycieli innych niż wierzyciel wnioskujący o wszczęcie tegoż postepowania egzekucyjnego, dokona „z urzędu” spłaty wierzycieli hipotecznych w przypadku zbycia nieruchomości w drodze licytacji? Czy wierzytelności zabezpieczone hipoteką ulegają przedawnieniu?

Odpowiedź: Komornik w razie sprzedaży egzekucyjnej nieruchomości powinien dokonać spłaty wszystkich zabezpieczonych hipoteką wierzytelności w takim stopniu, jak pozwala mu uzyskana z licytacji kwota.

Wierzytelności zabezpieczone hipoteką ulegają przedawnieniu, jednak zgodnie z art. 77 ustawy o księgach wieczystych i hipotece przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką nie narusza uprawnienia wierzyciela hipotecznego do uzyskania zaspokojenia z nieruchomości obciążonej. Przepisu tego nie stosuje się do roszczeń o świadczenia uboczne. Po przedawnieniu roszczenia wierzycielowi pozostaje wyłącznie egzekucja z nieruchomości i nie może skutecznie egzekwować należności z innych składników majątkowych.

 

Czy w sytuacji, gdy w skład czynnej masy spadkowej wchodzi tylko nieruchomość obciążona hipoteką, a po zbyciu tej nieruchomości w drodze licytacji do Gminy zgłoszą się inni wierzyciele, Gmina może skutecznie podnosić zarzut z art. 1031 § 2 tj. odpowiedzialności do wysokości czynnej masy spadkowej? Czy zarzut ten Gmina mogłaby podnosić względem wszystkich wierzycieli (ujętych w spisie inwentarza, hipotecznych i ewentualnych nie ujętych w spisie i nie posiadających zabezpieczenia wierzytelności w postaci hipoteki)?

Odpowiedź: W sytuacji, gdy w skład masy spadkowej po stronie aktywów wchodzi tylko nieruchomość obciążona hipoteką, Gmina spłaca długi wyłącznie do wysokości kwoty uzyskanej ze zbycia tej nieruchomości w drodze licytacji. Musimy tutaj pamiętać o zasadzie pierwszeństwa wierzytelności z art. 1025 § 1 Kpc. Jeżeli po spłacie wszystkich wierzytelności zabezpieczonych hipoteką nie pozostaną żadne środki do podziału, Gmina nie musi spłacać dalszych wierzycieli zgodnie z art. 1031 § 2 Kc. Jeśli takie środki pozostaną, należy dokonać ich podziału pomiędzy pozostałych wierzycieli.

Zarzut ten Gmina może podnosić względem wszystkich wierzycieli, zarówno ujętych w spisie inwentarza, hipotecznych i ewentualnych nie ujętych w spisie i nieposiadających zabezpieczenia wierzytelności w postaci hipoteki.

Podkreślam, że w przypadku długów nie wykazanych w spisie inwentarza, dla naszego bezpieczeństwa powinniśmy wystąpić z wnioskiem o sporządzenie uzupełniającego spisu inwentarza.

 

Czy wierzyciele hipoteczni, którzy nie uzyskają w pełni zaspokojenia swoich roszczeń z licytacji nieruchomości mogą wystąpić do Gminy poza postępowaniem egzekucyjnym (które się zakończyło w/w licytacją) z żądaniem spłaty ich wierzytelności do „pełnej wysokości”?

Odpowiedź: Tak, jeżeli do masy spadkowej należą inne aktywa, które mogą pokryć dalsze kwoty, wierzyciele hipoteczni będą uczestniczyli w podziale środków na równi z pozostałymi wierzycielami.